Oświadczenie o odrzuceniu spadku z testamentu i z ustawy

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego). Brak oświadczenia o odrzuceniu spadku, jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (od 18.10.2015 r.). Sąd Najwyższy w dniu 19 października 2018 r. w sprawie rozpatrywanej pod sygn. akt III CZP 36/18 wydał uchwałę, w której wskazał skutki przedwczesnego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Sprawa dotyczyła sporu pomiędzy M. G., a spadkobiercą, który stał na stanowisku, że skutecznie odrzucił spadek.

W związku z przedstawieniem Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego „Czy skutecznym jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 KC?” Sąd Najwyższy podjął uchwałę, w której wskazał, że „Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 KC, jest bezskuteczne”.

Istotne dla sprawy było to , że powołanie do spadku może wynikać z ustawy albo z testamentu. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

W przedmiotowej sprawie, jeden ze spadkobierców odrzucił spadek z dziedziczenia ustawowego, natomiast nie odrzucił spadku z testamentu o którym dowiedział się później. Wezwany spadkobierca uznał, że złożenie jednego oświadczenia o odrzuceniu spadku (z ustawy) jest wystarczające i nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku z testamentu. Zdaniem wnioskodawcy który złożył wniosek o stwierdzenie nabycia spadku w celu odzyskania długu po spadkodawcy, oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przedwcześnie, a tym samym jest nieskuteczne (spadkodawca odpowiada za długi). Zdaniem wnioskodawcy, spadkobierca nie mógł odrzucić spadku z ustawy, skoro w pierwszej kolejności dziedziczył z testamentu.

Wskazana uchwała powoduje, że spadkobiercy powinni zachować szczególną ostrożność przy składaniu oświadczeń o odrzuceniu spadku. Wyższa ostrożność dotyczy przede wszystkim ustalenia, czy spadkodawca nie zostawił po sobie testamentu, co może mieć istotny wpływ na zasady dziedziczenia i osoby powołane do spadku.

Dodatkowo należy wskazać , że o ile spadkobiercy ustawowi wiedzą o istnieniu testamentu dla jednego z nich ( np. przed śmiercią ojca jedno z trojga dzieci zostało powołane do dziedziczenia w testamencie, a żona ojca zmarła przed nim ), wówczas dopiero informacja z sądu, od notariusza lub z kręgu rodzinnego pozwala im odrzucić spadek z ustawy na co mają 6 miesięcy. O ile posiadają dzieci wówczas pełnoletnie dzieci w dalszej kolejności mogą odrzucić spadek, a w imieniu małoletnich dzieci spadek mogą odrzucić ich rodzice na podstawie zezwolenia sądu rodzinnego na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd.

Zapowiedziane zostały istotne zmiany do przepisów kodeksu cywilnego, które mają uprościć procedurę przyjmowania i odrzucania spadku, gdyż obecna nie należy do prostych. Dla przykładu, o ile rodzice odrzucą spadek, wówczas nie będzie konieczne zezwolenie sądu na odrzucenie spadku przez ich dzieci.

Znaczącą zapowiadaną zmiana jest również to, że obowiązkiem notariusza będzie wpisanie do aktu poświadczenia dziedziczenia sposobu dziedziczenia ( prosty lub z dobrodziejstwem inwentarza), czego do tej pory brakowało w przepisach, a mogło wynikać z innych dokumentów np. protokołu dziedziczenia. Spotkałem się z sytuacją, że nie wynikało z żadnego dokumentu sporządzonego przez notariusza, tylko wprost z przepisów o złożeniu oświadczenia o dziedziczeniu po upływie 6 miesięcy od daty zgonu spadkodawcy co oznaczało dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.